Veiligheid, welzijn en ethiek; hoe borg jij dit als je je paard inzet in coaching of therapie?

Over het welzijn van paarden wordt veel geschreven. Over het welzijn van paarden die specifiek worden ingezet in verschillende vormen van coaching en therapie met paarden, oftewel ‘Equine Assisted Therapie’ (EAT) is minder bekend. Het is een aspect wat tot nu toe wat onderbelicht is gebleven. De beleving lijkt te zijn dat paarden die worden ingezet bij EAT geen (sportieve of fysieke) prestatie wordt verlangd, het met het welzijn van de paarden ook wel goed zit. De mentale belasting op het paard wordt hierbij vaak onderschat. Nu EAT enorm in populariteit toeneemt, en aan een opmars bezig is zich te ontwikkelen tot een professioneel en volwassen vakgebied is het goed om extra stil te staan bij het welzijn en het veilig inzetten van het paard bij coaching en therapie.

Een andere aanleiding is dat onlangs is het ISES congres is gehouden in Rome. Dit is een internationaal wetenschappelijk congres waarbij deze keer het welzijn en het goed trainen van paarden centraal stond. Wetenschappers van over de hele wereld kwamen bij elkaar en presenteerden hun nieuwste bevindingen. Een van de bevindingen van de aanwezige wetenschappers[1] was dat coaches en therapeuten binnen de EAT niet goed in staat waren het temperament van een paard in te schatten in relatie tot valide wetenschappelijke testen. Een ander onderzoek wat gepresenteerd werd ging over de mate waarin paardenmensen (in het algemeen) hun kennis en ervaring ten aanzien van paarden goed konden inschatten[2]. Uit dit onderzoek bleek dat paardenmensen, ongeacht niveau, hun eigen kennis en ervaring vaak overschatten.

Overschatting paardenkennis- en ervaring

Juist deze twee uitkomsten; ‘coaches en therapeuten zijn minder goed in het inschatten van het temperament van een paard’ en ‘paardenmensen overschatten vaak hun eigen paardenkennis- en ervaring’ zijn uitkomsten om toch even bij stil te staan. Zelfoverschatting en het verkeerd inschatten van paardengedrag kan serieuze consequenties hebben voor het veilig, ethisch en verantwoord inzetten van het paard binnen de coaching en therapie. Waarschijnlijk kennen we allemaal wel voorbeelden uit onze omgeving van paardenmensen die hun paardenkennis- en ervaring overschatten. Maar is het niet zo dat denken dat bovenstaande bevindingen niet op jezelf van toepassing zijn, juist een teken is dat je je eigen paardenkennis- en ervaring overschat? Dus kritisch zijn en blijven op de manier waarop je met je eigen paard omgaat is een eerste vereiste in het verantwoordt inzetten van paarden tijdens coaching en therapie. Niet alleen vanuit het oogpunt van welzijn, maar ook vanuit het oogpunt van veiligheid en ethiek.

Risico’s bij de inzet van paarden in EAT

Er is, weliswaar beperkt, onderzoek gedaan naar het welzijn van paarden specifiek in coaching en therapie en hieruit komt naar voren dat er risico bestaat op mentale stress bij het paard. Deze stress kan bijvoorbeeld ontstaan door tegenstrijdige aanwijzingen die het paard krijgt of dat signalen van het paard genegeerd worden. Denk bijvoorbeeld aan oefeningen waarbij het paard met de coach een oefening moet doen en hierbij voor hem tegenstrijdige signalen krijgt. Of een paard wat geconfronteerd wordt met cliënten met sociale, geestelijke en/of lichamelijke beperkingen. Voor een paard kunnen dit soort cliënten onvoorspelbaar gedrag vertonen wat op zichzelf een aanleiding kan zijn voor stress bij het paard. Paarden kunnen heel subtiel zijn in het uiten van dit soort stress signalen en deze kunnen gemakkelijk worden gemist of verkeerd worden geïnterpreteerd door de coach of therapeut. Het gevaar bestaat dat deze signalen van het paard vooral in de context van de coaching en de vraag of het probleem van de coach/cliënt worden geplaatst en niet zozeer als signaal van het paard dat het zich niet prettig voelt of stress ervaart.

Een ander mogelijk risico is het gegeven dat veel paarden die aan het eind van hun carrière als sport- of recreatiepaard zijn, worden aangeboden en ingezet als coach- of therapie paard. Bij deze paarden is vaak sprake van blessures, onderliggende ziektes, ouderdom of wellicht ook gedragsproblemen waardoor zij niet meer geschikt zijn om (intensief) bereden te worden. Dit maakt deze paarden echter niet per definitie geschikt voor paardencoaching. Ook niet per definitie ongeschikt, maar dit vraagt wel om extra aandacht. Voor een paard dat bijvoorbeeld zijn leven lang gewend is aan een bepaalde structuur van training kan het juist stress en verwarring geven als hij in een omgeving komt waarin alles onduidelijk is omdat er geen structuur en training meer is.

Ook bestaat het risico dat (oude) blessures en onderliggende (ouderdoms)ziektes ongemerkt verergeren omdat er niet meer intensief fysiek met de paarden gewerkt wordt waardoor het paard misschien niet (tijdig) de medische zorg krijgt die hij nodig heeft. Signalen van paarden in dergelijke situaties zijn vaak subtiel en kunnen leiden tot een verminderd reactievermogen. Dit verminderd reactievermogen kan gemakkelijk worden aangezien voor een ‘rustig karakter’. Terwijl in werkelijkheid het paard zich mentaal aan het afsluiten is.

Een trend die mogelijk ook risico’s op kan leveren voor het welzijn van het paard in coaching en therapie is de populariteit van alternatieve therapieën. Het komt regelmatig voor dat paardencoaches zich ook bezig houden met het inzetten van alternatieve therapieën. Van veel van deze therapieën is de werking voor zowel mens als paard niet altijd voldoende onderzocht of bewezen. Dit kan risico’s opleveren als deze bij paarden worden ingezet. Om even een gechargeerd voorbeeld te noemen; een gedragsprobleem van een paard wat is ontstaan doordat het paard tegenstrijdige signalen heeft gekregen, laat zich in de regel niet oplossen met een paar druppels essentiële olie. Door de populariteit van alternatieve therapieën bestaat het risico dat het paard dus niet de juiste (medische) zorg of de juiste training krijgt.

7 Tips voor de veiligheid en het welzijn van coachpaarden

Er zijn heel veel factoren van invloed op het verantwoord inzetten van coachpaarden. Zonder volledig te willen zijn, kunnen deze tips en overwegingen meegenomen worden bij de inzet van coachpaarden.

Wees alert op stressignalen en ‘overspronggedrag’

Het is belangrijk dat de signalen van een paard in de juiste context worden geplaatst. Daarvoor is het van belang dat je je paard goed kent en hem vaak observeert. Rollen kan heel normaal zijn, maar rollen kan ook oversprong gedrag zijn omdat het paard stress ervaart. Gaat jouw paard altijd op een vast moment rollen in de wei of na het werk, dan is dat normaal gedrag. Maar gaat een paard meteen rollen nadat hij in een voor hem vreemde omgeving is losgelaten, of met nieuwe mensen wordt geconfronteerd, dan kan dat ‘overspronggedrag’ zijn omdat hij spanning ervaart. In dat geval is dat een teken dat het paard zich niet prettig voelt in die situatie. Hetzelfde geldt voor mesten. Iedere paard mest een paar keer per dag. Als een paard echter binnen een half uur drie keer mest, dan is dat een teken van stress.
Verdiep je in gedrag en leertheorie

Blijf je verdiepen in gedrag en de wijze waarop paarden leren. De kracht van coaching met paarden is dat paarden meesters zijn in het subtiel communiceren. Maar wij plaatsen die signalen tijdens de coaching wel in een context van menselijke emoties. Dat we een antropomorfistische benadering gebruiken om het vraagstuk van een coach te verhelderen tijdens een paardencoachingssessie is op zichzelf niets mis mee, en zelfs een hele krachtige methodiek zo is inmiddels wel gebleken. Voor mensen, welteverstaan. Maar voor het paard wordt het een probleem als we het onderscheid niet kunnen maken tussen menselijke emoties en normaal paardengedrag. Als wij bijvoorbeeld interpreteren dat het paard zich comfortabel voelt omdat het gaat rollen, terwijl hij in werkelijkheid overspronggedrag laat zien omdat hij zich niet prettig voelt, dan kan dat risico opleveren voor het welzijn van het paard en voor de veiligheid van de coach. Daarom is het van belang dat je als paardencoach/equitherapeut dat onderscheid kunt maken. Alleen dan kun je het paard op een veilige en verantwoorde wijze inzetten.
Zorg voor structuur en duidelijkheid

Zorg voor een duidelijke structuur in de dag. Paarden zijn gewoontedieren en voelen zich prettig bij een duidelijke structuur in de dag en in de wijze waarop met hem gewerkt wordt. Een paard wat zich prettig voelt in zijn dagelijkse omgeving en in het contact met zijn vaste begeleider(s), is mentaal weerbaar. Wanneer het mentaal weerbaar is, zal hij beter kunnen dealen met situaties die voor hem verwarrend kunnen zijn. Zoals geconfronteerd worden met vreemde mensen/coachee’s die tegenstrijdige signalen aan het paard geven, of spanning met zich meebrengen die voor het paard duidelijk voelbaar is doordat zij emotioneel onstabiel zijn.
Zorg voor afwisseling

Doe naast de paardencoachings-sessies ook nog wat anders met je paard. Denk aan grondwerk, dressuur, buitenritten. Het maakt eigenlijk niet zoveel uit wat. Waar het om gaat is dat tijdens dat werk de afstemming tussen jou en je paard duidelijk is. Dit versterkt de band die jij hebt met je paard, en het geeft jou weer informatie over hoe je paard in zijn vel zit. Wees altijd proactief in het contact met je paard. Paarden zijn prooidieren en van nature reactief. Zij wachten op een prikkel (bijvoorbeeld een signaal of een hulp). Als jij geen prikkel geeft, zal hij zelf iets gaan invullen. En meestal is dat dan net niet wat je wil. Besef dat je in het contact altijd communiceert met je paard, ook als je dat niet wil. Door er zelf bewust te zijn van welke prikkels je hem geeft, en welke reactie je van hem verlangd, geef je hem duidelijkheid. Door hem duidelijkheid te geven geef je hem een veilig gevoel. Dit versterkt de mentale weerbaarheid van je paard.
Vraag eens een expert je paard te observeren

Vraag eens een goede gedragstrainer je paard te observeren. Als je dagelijks met je paard omgaat, kan het zijn dat je bepaalde gedragingen normaal bent gaan vinden die wellicht niet normaal zijn, of een signaalfunctie hebben waarmee het paard aangeeft dat hij zich niet prettig voelt. Daarom kan het inzicht geven eens een objectieve buitenstaander het gedrag van je paard te laten observeren.
Raadpleeg altijd een arts of expert bij problemen

Laat je paard bij twijfel over zijn gezondheid altijd controleren door een dierenarts. Pas op met de inzet van alternatieve en niet wetenschappelijk bewezen therapieën. Wat goed is voor mensen is dat niet automatisch voor paarden. Wij mensen kunnen door onze verbeeldingskracht geloven in de werking van een bepaalde therapie, waardoor we ons beter gaan voelen. Dit noemen we het placebo-effect. Paarden hebben echter geen verbeeldingskracht zoals wij dat hebben en zijn zich niet bewust van de therapie die ze ondergaan. Als hun eigenaar wel heel erg in die therapie bij zijn paard geloofd, kan deze ‘verbeteringen’ zien die wellicht toe te schrijven zijn aan de rust die het paard tijdens de behandeling heeft gehad, of doordat de eigenaar het paard anders/positiever gaat benaderen door het geloof in de behandeling. Waardoor het paard an sich zich niet beter voelt, maar de eigenaar zich wel beter voelt over zijn paard. Dit noemen we dan het ‘placebo-by-proxy’ effect. Om die reden is het bij paarden van belang het zekere voor het onzekere te nemen en bij gezondheidsproblemen altijd eerst een dierenarts te raadplegen, of bij gedragsproblemen een gedrags-expert.
Zorg voor vrije beweging en contact met andere paarden

Hoewel een coachingssessie voor een paard meestal niet fysiek belastend is, kan dit dus zeker wel mentaal belastend zijn. Spanning en stress raakt een paard kwijt door beweging en contact met andere paarden. Geef het paard dus altijd de gelegenheid om na de sessie even lekker te kunnen bewegen en contact te kunnen hebben met andere paarden. Hou je paard goed in de gaten na de sessie en wees alert op veranderingen in zijn gedrag om zo te voorkomen dat het paard teveel belast wordt.

Tot slot,

Wil je de veiligheid, het welzijn en het ethisch verantwoord inzetten van paarden bij paardencoaching en equitherapie goed borgen, dan zijn vele factoren van invloed. De paardgerelateerde kennis- en ervaring van de eigenaar, de mate waarin er onderscheid gemaakt kan worden tussen menselijke emoties en paardengedrag, en de omgeving waarin het paard gehouden wordt. Maar ook het temperament van het paard en wat er van het paard verlangt wordt tijdens de coaching of therapie. Hoewel paardencoaches over het algemeen vol goede intenties zitten naar mens en paard, ligt juist daar ook het risico. Door de goede intenties en de neiging tot antropomorfie kan gemakkelijk (en onbewust) een blinde vlek ontstaan. Paardencoaching ontwikkelt zich tot een professioneel vak. Eentje waar het paard dus ook bedrijfsmatig wordt ingezet. En daar kan de schoen gaan wringen. Maar dat hoeft niet, zolang we met elkaar kritisch blijven op een verantwoorde inzet in het belang van het paard. Niet alleen op elkaar, maar ook vooral op onszelf. Een belangrijke rol hierin ligt ook bij V-PCN en de aangesloten opleidingen door het delen van kennis en nieuwe ontwikkelingen op het gebied van paardengedrag en het aanscherpen van de toelatingscriteria en opleidingseisen op dit vlak.

Jasmijn de Bruijn
Dressuuramazone, gedragstrainer en paardencoach (i.o.)

[1] E.M Rankings University of Florida

[2] D.J. Marlin, Camebridge UK, H. Randle, Charles Stutt University Australia, L. Pal Edingburgh UK en J.M. Williams, University Centre Haptbury, Glouchester

Contact opnemen

Wilt u meer informatie over Vereniging Paarden Coaching Nederland? Via onderstaand contactformulier kunt u contact opnemen.